ΠΑΖΛ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΝ

Δευτέρα 9 Νοεμβρίου 2015

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΝ

Μονή Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος τοῦ Μεγάλου Μετεώρου

Ἀρχαῖοι Ἕλληνες φιλόσοφοι, ρήτορες, ἱστορικοί καί ποιητές

συνυπάρχουν στίς ἁγιογραφίες μαζί μέ τούς ἁγίους καί τούς προφῆτες

Σύνθεση ΠΑΖΛ καί ἐπιμέλεια παρουσίασης: Εὐάγγελος ὁ Σάμιος

1^ηΕΚΔΟΣΗ

Σειρά ἀναρτήσεων: Ἑλληνοχριστιανισμός

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2015

ΣΧΟΛΙΟ ΠΑΖΛ: Ἡ παροῦσα σύνθεση ἔχει ὡς κεντρικό σημεῖο τήν ἀνάρτηση μέ θέμα«τήν Ἑλληνική Φιλοσοφία ὡς Παιδαγωγοῦ τῶν Ἑλλήνων πρός τόν Χριστιανισμόν» τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου (α/α 1 & 2). Πλαισιώθηκε δέ μέ ἄλλες ἀναρτήσεις γιά τήν πληρέστερη παρουσίαση τοῦ θέματος καί τήν σφαιρικότερη προσέγγισή του. Ἡ μέ α/α 1 ἀνάρτηση εἶναι στό πρωτότυπο, ἐνῶ ἡ μέ α/α 2 εἶναι ἡ ἴδια μέ τήν προαναφερθεῖσα, ἀλλά σέ νεοελληνική ἀπόδοση.

Ἐπιλεκτικά καί περιληπτικά σᾶς παρουσιάζω μερικά στοιχεῖα τῆς παρούσης σύνθεσης:

Ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία εἶναι ἡ θεμελιώδης ἀρχή, ἡ βάση καί τό θεμέλιο γιά μία ἀληθινή ἀνάπτυξη καί μόρφωση. Εἶναι ὁ παιδαγωγός τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτή ὁδηγεῖ τά βήματά του πρός τήν εὐσέβεια. Αὐτή ὑπῆρξε ὁ διδάσκαλος τῆς ἀληθείας. Αὐτή ἐδίδαξε τόν ἄνθρωπο ποιός εἶναι, ποιά εἶναι ἡ ἀποστολή του στόν κόσμο καί ποιές πρέπει νά εἶναι οἱ πράξεις του. Αὐτή τόν ἐδίδαξε τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ, τήν σχέση τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεό καί τήν σχέση τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο. Τόν ἐδίδαξε τίς ἰδιότητες τοῦ θείου (Θεοῦ) καί τήν συγγένεια τοῦ ἀνθρώπου πρός Αὐτό. Ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία ἐδίδαξε τήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ γιά τήν ἀνθρωπότητα καί μέ τίς ὀρθές ἀπό τίς θεωρίες της χειραγώγησε ὡς παιδαγωγός τήν ἀνθρωπότητα πρός τόν Χριστό.

Ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία ἐγεννήθηκε χάριν τοῦ Χριστιανισμοῦ καί ἐταυτίσθηκε μέ αὐτόν γιά νά ἐργασθεῖ γιά τή σωτηρία τῆς ἀνθρωπότητος. Ἕλληνες καί Φιλοσοφία εἶναι ἔννοιες ἀξεχώριστες. Αὐτό μαρτυρεῖ καί ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν Παῦλος ὅταν ἀναφέρει: «Οἱ Ἕλληνες ἀναζητοῦν μέ πάθος τή σοφία». Γιατί ὁ Ἕλληνας εἶναι πραγματικά γεννημένος γιά νά διδάσκει τήν ἀνθρωπότητα. Ἀλλά, ἄν ἡ ταυτόσημη μέ τόν Ἕλληνα φιλοσοφία εἶναι ὁ παιδαγωγός, ὁ ὁδηγός πρός τόν Χριστιανισμό, πρέπει νά καταλήξουμε στό συμπέρασμα, ὅτι ὁ Ἕλληνας, πλασμένος φιλόσοφος, εἶναι καί πλασμένος Χριστιανός. Εἶναι πλασμένος νά γνωρίσει τήν ἀλήθεια καί νά τήν διαδίδει στὰ ἄλλα ἔθνη.

Ὁ θεία πρόνοια εἶχε γι’ αὐτό (εἰδικό) λόγο, τό ὅτι τό Ἑλληνικό Ἔθνος εἶχε ἤδη κληθεῖ ἀπό τήν ἐμφάνισή του γιά τόν Χριστιανισμό. Χωρίς ἀμφιβολία εἶχε κληθεῖ τό Ἑλληνικό Ἔθνος νά ἐργασθεῖ γιά τόν Χριστιανισμό καί γι’ αὐτό ὑπῆρξε πρόνοια νά γνωρίσει τήν ἐξ ἀποκαλύψεως ἀλήθεια καί μέ τήν βοήθεια τῆς φιλοσοφίας καί μέ τήν βοήθεια τῆς ἀποκαλύψεως. Ἤδη ἔχουμε τή δυνατότητα νά ὑποστηρίξουμε, ὅτι ἡ φιλοσοφία ὁδηγοῦσε τό Ἑλληνικό Ἔθνος στόν Χριστό γιά νά τό ἀναδείξει κατάλληλο ὄργανο γιά τή διάδοση τῶν θείων ἀρχῶν Του.

"Αὐτή εἶναι ἡ ταπεινή μου γνώμη γιά τό ζήτημα αὐτό" γράφει ὁ ἅγιος Νεκτάριος.

Ὁ δέ Ἰουστῖνος μιλάει γιά «τό ἔμφυτον παντί γένει ἀνθρώπων σπέρμα τοῦ λόγου» (Ἀπολογία Β΄, κεφ. 8, 457Α), γιά τόν «σπερματικόν θεῖον Λόγον» (ό.π., κεφ. 13, 465Β) μέσῳ τοῦ ὁποίου οἱ ἐθνικοί συγγραφεῖς «ἀμυδρῶς ἐδύναντο ὁρᾶν τά ὄντα» (ό.π., 467Α). Ὁ ὅρος, πού καθιερώθηκε στό χριστιανισμό ὡς ἡ κορύφωση τῆς ἀποδοχῆς τῆς προχριστιανικῆς σοφίας, ἔχει στωική προέλευση. Κατά τούς στωικούς «ὁ Θεός εἶναι ὁ σπερματικός λόγος τοῦ σύμπαντος» (Διογένης Λαέρτιος 7, 136) [8]. Βεβαίως ἡ διδασκαλία τοῦ Ἰουστίνου γιὰ τὸν «σπερματικὸ Λόγο» παρουσιάζει διαφορὲς ἔναντι τῆς ἀντίστοιχης διδασκαλίας τῶν Στωικῶν. Ἡ βάση δηλαδὴ πάνω στὴν ὁποία ὁ Ἰουστῖνος ἀναπτύσσει τὴ διδασκαλία του γιὰ τὸ «σπερματικὸ Λόγο» δὲν εἶναι στωικὴ ἀλλὰ πέρα γιὰ πέρα βιβλική, σχετιζόμενη μὲ τὴν περὶ Λόγου διδασκαλία τοῦ ἀποστόλου Ἰωάννη. Ἁπλῶς διατυπώνει μὲ στωικὴ ὁρολογία τὴν ἐν λόγῳ διδασκαλεῖα, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ φωτιστικὴ ἐνέργεια τοῦ Λόγου στὸν κόσμο δὲν περιορίζεται ἀποκλειστικὰ καὶ μόνο στοὺς Χριστιανούς, ἀλλὰ ἐπεκτείνεται σὲ ὅλους τούς ἀνθρώπους, ἐφόσον ὁ Λόγος "ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν ὅ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον " (Ιων. 1, 9) καί ὄχι βέβαια μόνο τούς Χριστιανούς.

Ἐπίσης ὁ Κλήμης Ἀλεξανδρείας, ὁ πρῶτος θεολόγος τῆς ἀλεξανδρινῆς ἐκκλησιαστικῆς παράδοσης, πιστεύει, ὅτι ἡ φιλοσοφία ἀποτελοῦσε γιὰ τοὺς Ἕλληνες ἕνα εἶδος διαθήκης, μία θεόθεν δωρηθεῖσα γεωργία, στὴν ὁποία βέβαια εἶναι γνωστό, ὅτι ὄχι σπάνια ἐνεσπάρησαν ζιζάνια. Παρ' ὅλα αὐτά, μεταξὺ χριστιανικῆς διδασκαλίας καὶ φιλοσοφίας, ὑπάρχει σχέση ἀνδρὸς πρὸς νήπιο. Νήπιοι οὖν καὶ οἱ φιλόσοφοι, ἐὰν μὴ ὑπὸ Χριστοῦ ἀνδρωθῶσιν. Ἡ χριστιανικὴ πίστη εἶναι ἡ κατὰ Θεὸν φιλοσοφία ποὺ χαρακτηρίζεται ἀπὸ πληρότητα, ἐνῷ ἡ φιλοσοφία τῶν Ἑλλήνων περιέχει ὄχι τὴν ὁλοκληρία ἀλλὰ στοιχεῖα καὶ σπέρματα τῆς ἀλήθειας.

Ἡ συμβολή ὅμως τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας δέν περιορίζεται μόνο στήν παροχή ὑλικοῦ, σπερμάτων ἀληθείας. Οἱ ἀπολογητές διεῖδαν ὅτι ἡ ἐθνική παιδεία, ἐκτός ἀπό τό περιεχόμενο, ἔχει καί στοιχεῖα ἀδιάφορα, καθαρά μορφικά δηλαδή, πού ἡ ἀξία τους εἶναι ἄσχετη ἀπό τό περιεχόμενο πού ντύνουν.

Μορφικό ἀγαθό εἶναι ἡ διαλεκτική (ἡ ἀριστοτελική λογική), ἡ κατ' ἐξοχήν φιλοσοφική μέθοδος τῶν ἐθνικῶν. Μ'αὐτὴ τή μέθοδο πρῶτοι οἱ ἀπολογητές ἄρχισαν νά ἀναπτύσσουν το περιεχόμενο τῆς Ἀποκάλυψης μέ τρόπο ἀνάλογο πρὸς τόν τρόπο πού χρησιμοποιοῦσαν οἱ ἐθνικοὶ στή διερεύνηση καί ἀνάπτυξη τῶν δικῶν τους θεμάτων. Ἔτσι οἱ ἀπολογητές ἄνοιξαν δρόμο γιά τή μεθοδική ἔρευνα καί ἀνάπτυξη τῶν ἀληθειῶν τοῦ χριστιανισμοῦ, ἔγιναν οἱ πρῶτοι του θεολόγοι.

Ἕνα ἄλλο μορφικό ἀγαθό τῶν ἐθνικῶν ἦταν ἡ ρητορική τους τέχνη, ἡ τεχνική τοῦ λόγου ὡς ἐκφραστικοῦ μέσου.

Πολύτιμα στάθηκαν τά δυό αὐτά μορφικά ἀγαθά, ἡ τεχνική τοῦ ἐνδιάθετου λόγου καί ἡ τεχνική τοῦ λόγου ὡς ἐκφραστικοῦ ὀργάνου, στήν τεράστια ἀνάπτυξη πού σημείωσε ἀπό δῶ καί πέρα ἡ χριστιανική θεολογία καί γραμματεία.

Ἡ στάση τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἔναντι τῆς ἑλληνικῆς παιδείας θά μποροῦσε νά διακριθεῖ κατά τούς ἑξῆς τρεῖς τρόπους:

α) Στάση ἐκλεκτικότητας καί ἐπιλογῆς. Στό γνωστό ἔργο του «Πρός τούς νέους, ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῦντο λόγων», ὁ Μ. Βασίλειος παροτρύνει τούς νέους νά ἐπιλέγουν ἀπό τήν κλασσική παιδεία ὅπως οἱ μέλισσες τά ἄνθη καί τούς χυμούς, πού θά τούς εἶναι ὠφέλημα, καί νά ἀπορρίπτουν ὅσα εἶναι βλαβερά.

β) «Καινοτομείν τά ὀνόματα». Ὅλες οἱ λέξεις πού χρησιμοποιοῦμε στή γλῶσσα μας εἶναι σχετικές καί ἀνίκανες νά ἐκφράσουν πλήρως τό νοούμενο. Παρά ταῦτα τόσον ὁ Βασίλειος ὅσον καί ὁ θεολόγος Γρηγόριος, ὑποστήριξαν μέ ἐπιμονή τόν ὀρό ὁμοούσιος τοῦ Συμβόλου τῆς Νικαίας, ἄν καί γνώριζαν ὅτι δέν ὑπῆρχε στήν Ἁγία Γραφή, καί ὅτι ἦταν δάνειο ὄχι μόνον ἀπό τήν ἑλληνική γλῶσσα, ἀλλά καί ἀπό τήν ἑλληνική φιλοσοφία. Ἔτσι οἱ Πατέρες αὐτοί, ἀλλά καί ἡ ὅλη Ἐκκλησία, ὅπως μαρτυρεῖ ἡ χρήση τό «ὁμοούσιος» ἀπό τήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο, δέν δίσταζαν νά χρησιμοποιήσουν φιλοσοφικούς ὄρους τῆς ἐποχῆς τους, καί μάλιστα νά τούς ἐπενδύσουν μέ αὐθεντία δογματική, δηλαδή ἀκατάλυτη, καθιστῶντας τους κατά κάποιο τρόπο ἀναντικατάστατους.

γ) Ἡ τρίτη ἀρχή, πού διέπει τή στάση τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἔναντι τῆς κλασσικῆς ἑλληνικῆς σοφίας, εἶναι καί ἡ πιό σημαντική. Πρόκειται γιά τήν ὑπαρξιακή ἀναθεώρηση τοῦ ἀρχαίου Ἑλληνισμοῦ μέ βάση τή Βιβλική θεώρηση τῆς σχέσεως Θεοῦ καί κόσμου, ἀνθρώπου καί ἱστορίας. «Το κύριο διακριτικό στοιχεῖο τῆς Πατερικῆς θεολογίας ἦταν ὁ ὑπαρξιακός της χαρακτῆρας».

Ἂς δοῦμε ἐνδεικτικά τί ἔλεγαν οἱ ἀρχαῖοι φιλόσοφοι γιά τόν...Θάνατο ἀλλά καί γιά τήν ἀρχαία θρησκεία καί θά καταλάβετε πολλά!

Περί θανάτου

ΠΛΑΤΩΝΑΣ (Γοργίας,522Ε).

Τό θάνατο κανένας δέ πρέπει νά φοβᾶται, ἐκτός ἄν εἶναι ἐντελῶς ἀνόητος καί δειλός. Τήν ἀδικία ὅμως πρέπει νά φοβᾶται. Γιατί, ἄν ἡ ψυχή φτάσει στόν Ἄδη μέ τό βάρος τῶν χειροτέρων ἀδικημάτων, θά εἶναι γι' αὐτήν ἡ μεγαλύτερη ἀπ' ὅλες τίς συμφορές.

'' Αὐτό μέν τό ἀποθνήσκειν οὐδείς φοβεῖται, ὅστις μή παντάπασιν ἀλόγιστός τε καί ἄνανδρος ἐστί, τό δέ ἀδικεῖν φοβεῖται. πολλῶν γάρ ἀδικημάτων γέμοντα τήν ψυχήν εἰς Ἄδου ἀφικέσθαι πάντων ἔσχατον κακῶν ἐστίν. ''

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ (Εγχειρίδιο,ΧΙ).

Νὰ μή πεῖς γιά ὁποιοδήποτε πρᾶγμα ὅτι τό "ἔχασα", ἀλλά ὅτι, τό "ἀπέδωσα". Πέθανε τό παιδί σου; Ἀπεδόθη. Πέθανε ἡ γυναῖκα σου; Ἀπεδόθη. Σοῦ κλέψανε τή περιουσία σου; Μά κι' αὐτή ἀπεδόθη. Ὅσο σοῦ δίνεται νά τό ἔχης, φρόντιζέ το, ὡς κάτι ξένο, ὅπως οἱ περαστικοί τό ξενοδοχεῖο.

'' Μηδέποτε ἐπί μηδενός εἴπης ὅτι "Ἀπώλεσα αὐτό", ἀλλ' ὅτι "Ἀπέδωκα". Τό παιδίον ἀπέθανεν; ἀπεδόθη. Ἡ γυνή ἀπέθανεν; ἀπεδόθη. Τό χωρίον ἀφηρέθην; Οὐκοῦν καί τοῦτο ἀπεδόθη... μέχρι δ' ἄν διδῶ ὡς ἀλλοτρίου αὐτοῦ ἐπιμελοῦ, ὡς τοῦ πανδοχείου οἱ παριόντες. ''

Περί ἀρχαίας θρησκείας

Ὁ Ἐμπεδοκλῆς (493-433 π.Χ.) καταδίκασε ἔντονα τόν ἀνθρωπομορφισμό τῆς ἀρχαιοελληνικῆς θρησκείας καί ὅρισε ὅτι τό θεῖον εἶναι πνεῦμα (Β΄ 134)

Ὁ Ἀντισθένης (414-365 π.Χ.) διακήρυξε πῶς ὁ Θεός εἶναι ἕνας καί ἀπόλυτα ὑπερβατικός γιά τόν ἀνθρώπινο νοῦ. Ἀποκήρυξε τήν θρησκεία τῆς ἐποχῆς του γιατί οἱ θεοί της ἦταν θεοποιηθέντες ἄνθρωποι! (Cicero de Nat. Deor. I,II, 13

Ὁ Εὐριπίδης (480-406 π.Χ.) χαρακτήρισε τίς γελοῖες γιά τούς θεούς διηγήσεις τῶν ποιητῶν «ἀοιδῶν δυστήνους λόγους» (Ευρ., Ηρακλ. Μαιν. 1346) καί ὑποστήριξε πῶς «εἰ οἱ θεοί εἰσί κακοί οὐκ εἰσί θεοί» (Ευρ., Βαλλεροφ. 23) μέ ἀποτέλεσμα νά γίνει στόχος τοῦ φανατικοῦ εἰδωλολατρικοῦ ὄχλου καί νά καταφύγει στή Μακεδονία!

Ἂς ἀναφέρουμε καί ἕνα θαῦμα πού θά ἐπιβεβαίωση πολλά ἀπό τά προαναφερθέντα :

Τον 6ο αἱ. ὁ ἅγιος Ἀναστάσιος Ἀντιοχείας ἀναφέρει ὅτι ὁ Πλάτωνας ἐμφανίστηκε στό ὄνειρο ἑνός φανατικοῦ μοναχοῦ, πού τόν ἔβριζε γιά τίς μεταφυσικές πλάνες του, τοῦ ἐξήγησε ὅτι ἔχει σωθεῖ διά τοῦ Χριστοῦ καί τόν παρακάλεσε "νά μή ἁμαρτάνη ὑβρίζων" (P.G., τόμ. 89, 764. Τό μνημονεύει ὁ ἅγιος Νεκτάριος στό Περί τῆς ἀθανασίας τῆς ψυχῆς καί τῶν ἱερῶν μνημοσύνων, 1901, κεφ. Γβ΄).

Τελειώνοντας καί γιά ὅσους δέν ἔχουν τόν χρόνο νά διαβάσουν ὅλα τά κείμενα, προτείνω τουλάχιστον τήν ἀνάγνωση τῆς ἀνάρτησης μέ α/α 1 (πρωτότυπο) ἢ α/α 2 (νεοελληνική ἀπόδοση) τοῦ κειμένου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου.

Εὐάγγελος ὁ Σάμιος